بسم الله الرحمن الرحیم
کتابنامه
رَیحانَةُ الاَدَب فی تَراجِمِ المَعروفینَ بالکُنیةِ اَوِ اللّقَب یا كنی و القاب، نوشته محمد علی مدرس تبریزی(۱۲۹۶-۱۳۷۳ق) كتابی به زبان فارسی در شرح حال و آثار دانشمندان، عارفان، فیلسوفان، ادیبان و شاعران اسلامی است که به لقب و کنیه شهرت دارند. نویسنده در این کتاب افزون بر ترجمه اشخاص، گاهی اصطلاحات دیگر چون شیخین، صحاح سته و برخی فرق را توضیح داده است. رَیحانَةُ الاَدَب در ٩ جلد منتشر شده و جلد آخرش به نمایه‌ها و فهرست‌های فنی اختصاص یافته است.
علامه میرحامد حسین در ریحانه الادب
صاحب عبقات‌الأنوار حجة‌الإسلام و المسلمین، لسان الفقهاء و المجتهدین، ترجمان الحکماء و المتکلّمین، علّامة العصر، میرحامدحسین موسوی هندی بن المفتی سید محمدتقی بن محمدحسین بن حامد‌حسین بن زین‌العابدین، از ثقات و ارکان علمای امامیه، وجوه و اعیان فقهای اثنی عشریّه، جامع علوم عقلیّه و نقلیّه بالخصوص از وسائل سربلندی قرن حاضر ما بر قرون دیگر می‌باشد. علاوه بر فقاهت و دیگر علوم دینیّه، در علم شریف حدیث و اخبار و آثار و معرفت احوال رجال فریقین و علم کلام خصوصاً در مبحث امامت دارای مقامی عالی و کثرت احاطه و تبحّر علمی او مسلّم یگانه و بیگانه و عرب و عجم و عامّه و خاصّه بوده و در مدافعه از حوزۀ دیانت و بیضۀ شریعت اهتمام تمام داشت و تمامی ساعات و دقائق عمر شریفش در تألیفات دینی مصروف بوده و آنی فروگذاری نمی‌کرد تا آن که دست راست او از کثرت تحریر و کتابت عاطل شد و در اواخر با دست چپ می‌نگاشته است:
از مراجعه به‌کتاب عبقات او مکشوف می‌گردد که از صدر اسلام تا عصر وی، در فنّ کلام خصوصاً در باب امامت بدان منوال و نمط تصنیفی نپرداخته است. حاج میرزا محمدحسین شیرازی آتی الترجمة و شیخ زین‌العابدین مازندرانی آتی الترجمة و اکثر اکابر وقت تقریضات بسیاری بر آن کتاب نوشته‌اند و عالم جلیل شیخ عباس هندی شیروانی رسالۀ مخصوصی موسوم به: سواطع‌الأنوارفی تقریضات عبقات‌الأنوار تألیف و تا بیست و هشت تقریض از حجج الاسلام طراز اوّل نقل و در بعضی از آنها تصریح شده بر اینکه به برکت آن کتاب در یک سال جمع کثیری، شیعه و مستبصر شده‌اند. مخفی نماند که این کتاب عبقات در امامت و ردّ کلمات باب امامت کتاب تحفۀ اثنی عشریّۀ مولوی شاه عبدالعزیز بن ولی‌الله دهلوی عامی متعصّب است که جمله‌ای از حادیث متواترۀ وارده در امامت حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام را انکار نموده است و میرحامدحسین، در این کتاب عبقات، متواتر بودن آنها، صحت سند آنها، وثاقت روات آنها را موافق کتب احادیث و رجال خود اهل سنت، به‌طرزی عجیب ابتکاری بی‌سابقه ثابت و مبرهن می‌نماید. این کتاب بنام مجلد طیر و غدیر و نور و تشبیه و ولایت و مدینة العلم و غیرها حاوی چندین مجلد بوده و همۀ آنها در لکهنو از بلاد هند چاپ شده‌اند. بر شخص متفطّن خبیر، واضح و آشکار است که این همه احاطه و وسعت نظر، جز به تأییدات خداوندی و عنایات حضرت ولی عصر(عج) صورت امکانی عادی ندارد.
تألیفات میر حامد‌حسین بسیار و از آن جمله است:
- الاستقصاءالإفحام و استیفاء الانتقام فی رد منتهی‌الکلام؛ که کتاب منتهی‌الکلام نام ملا حیدرعلی عامی متعصب را رد و در دو مسئلۀ تحرف کتاب و اثبات وجود حضرت ولی عصر عجل الله فرجه، موافق کتب احادیث و رجال و تراجم خود عامه به پارسی در ده مجلد استقصا کرده و در هند چاپ شده است.
- أسفار الأنوار عن وقایع أفضل الأسفار؛
3؛ إفحام أهل المین فی رد إزالة العین؛
- عبقات‌الأنوار که مشروحاً مذکور شد و غیر اینها که بتصریح بعضی از ا کابر، بالغ بدویست جلد می‌باشد. وفات میرحامدحسین در هیجدهم صفر هزار و سیصد و ششم هجرت در لکهنو واقع و در حسینیّۀ خود مدفون گردید. شرح حال سید محمدقلی پدر میر حامد‌حسین به عنوان مفتی و سید إعجاز‌حسین برادر او نیز در ضمن همین عنوان و سید ناصر‌حسین و سید ذاکر‌حسین پسران او نیز تحت عنوان ناصر‌حسین نگارش خواهد یافت.
